صنعت گردشگری پس از صنعت نفت و خودرو به عنوان سومین صنعت از لحاظ
درآمدزایی و گردش مالی در دنیا شناخته می شود. از این رو گردشگری با رشدی
خیره کننده در سراسر جهان روبرو شده و کشورهای مختلف را بر آن داشته است تا
برای کسب درآمد از طریق این صنعت به اجرای برنامه هایی از جمله گسترش و
ایجاد تورهای متنوع برای جذب گردشگر بپردازند.
طبق آمار اخیر سازمان جهانی گردشگری، صنعت گردشگری در جهان تا سال 2020
میلادی با رشد و رونق چشمگیری روبرو خواهد شد تا جایی که شاید این صنعت
بتواند به لحاظ درآمد زایی در رقابت با صنعت نفت قرار گیرد.
توجه کشورها به صنعت گردشگری و درک آنها از اهمیت این صنعت برای درآمد
زایی، اینک بسیاری از کشورها را به ایجاد پایه ها و الزام های این صنعت سوق
داده است؛ به گونه ای که بسیاری از دولت ها ایجاد و رونق جاذبه های
گردشگری و فراهم آوردن امکانات رفاهی برای گردشگران را در دستور کار خود
قرار داده اند.
در این میان هتلداری یکی از صنایعی است که رشدیافتگی آن به موجب فراهم
سازی آسایش و رفاه برای گردشگران می تواند به رونق صنعت گردشگری کمک کند.
امروزه صنعتی شدن، زندگی شهری و شرایط سخت کاری بیش از پیش بر اهمیت
سفرهای تفریحی برای مردم در سراسر جهان افزوده است؛ بی شک در این شرایط،
گردشگران به دنبال به دست آوردن حداکثر آسایش، امکانات رفاهی و بهترین
وضعیت اسکان در سفر خود هستند.
به همین جهت ایجاد زیر ساخت های اسکان مناسب گردشگران و ایجاد شرایط
مطلوب یکی از الزام های جذب گردشگر در هر کشور است. به بیان دیگر افزایش
شمار گردشگران ورودی در گرو تامین تسهیل ها، ایجاد شرایط لازم برای اقامت و
پذیرایی مطلوب و شایسته است؛ از این رو بی جهت نیست که سرمایه داران و
سرمایه گذاران در کشورهای پیشرفته ی دنیا به صنعت ساخت، تجهیز و اداره ی هتل توجه ویژه ای دارند.
بر اساس اطلاعات منتشر شده در منابع مطالعاتی رشته ی هتل داری، هتل یک
واژه ی فرانسوی است و کاربرد نخستین آن برای مشخص کردن ساکنان ثروتمند
پاریس بود. این موضوع بار مفهومی واژه ی هتل را که بیانگر لوکس بودن این
واژه است، نشان می دهد. در گذشته بیشتر سفرها بین شهری بود و به دلیل بعد
مسافت، مسافرت از یک کشور به کشوری دیگر کمتر انجام می شد و به همین دلیل
هتل به شکل نوین آن وجود نداشت. اما می توان مهمانسراها یا اقامت گاه ها را
مادر هتل های امروزی دنیا دانست. این اقامت گاه ها در بیشتر شهرها وجود
داشت و خدمات اسکان و در نهایت غذای مسافران را تامین می کرد.
*** هتلداری در ایران
قدمت مهمانداری در ایران برابر با سابقه تمدن این کشور است اما صنعت
هتلداری در ایران صنعتی نو پا محسوب می شود. بر اساس آمار جامعه ی
هتلداران، در حال حاضر هزار و 87 هتل در سراسر کشور داریم که از این تعداد
361 واحد یک ستاره، 378 واحد 2 ستاره، 238 واحد 3 ستاره، 83 واحد 4 ستاره و
27 واحد 5 ستاره است.
ˈاصغر ژیان دربندیˈ پدر صنعت هتلداری و جزو اولین دانش آموختگان این
صنعت در ایران، در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری با اشاره به تاریخچه ی
هتل داری در ایران گفت: به طور کلی ایران هتلداری را از کشور سوییس فرا
گرفته است اما ما در زمینه ی مهمانداری از آنها جلوتریم.
وی با بیان اینکه نه تنها هتلداری بلکه هتل سازی ما نیز هنوز به سبک 30
سال پیش انجام می شود، مهمترین عامل در این زمینه را نبود دانش کافی روز و
تسلط نداشتن هتل داران به زبان انگلیسی، دانست.
ژیان دربندی در ادامه ی گفت و گوی خود با پژوهشگر ایرنا اظهار داشت:
وضعیت صنعت هتلداری در ایران جالب نیست. صنعت هتلداری را در ایران لگدمال
می کنند؛ در صورتی که هتل سرمایه ملی است، سرمایه گذاری نکردن در این بخش
ناشی از سیاست های سخت گیرانه در این حوزه است.
در همین راستا ˈعلیرضا زارعیˈ کارشناس هتلداری و عضو هیات مدیره ی گروه
هتل های ˈهماˈ هم در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا گفت: در
گذشته تعریف گردشگری آنقدر باز نبود؛ به گونه ای که تا 30 سال پیش هتلداری
در کشورهای مختلف دنیا مثل هم بود، مثل زنجیره ی هتل های ˈ هایتˈ که در
بسیاری از کشورهای دنیا از جمله ایران هم وجود داشت.
*** معیار ستاره های هتل ها چیست؟
از دیرباز تعداد نشان ستاره ی یک هتل بازگو کننده ی میزان امکانات و
تجهیزات آن بود. چگونگی خدمات دهی و امکانات واقعی معیاری برای ستاره دهی
به هتل ها در بیشتر نقاط جهان محسوب می شود. اما به نظر می رسد در ایران
ستاره ها معیاری واقعی و درست برای تعریف امکانات هتل ها نیستند.
ژیان دربندی در ادامه ی گفت و گوی با ایرنا گفت: ستاره های یک هتل در
ایران به معنی هزینه ی بیشتر برای مسافر در برابر امکانات سخت افزاری هتل
است. ستاره ها دلیل کیفیت بهتر هتل نیست؛ ستاره ها نشانگر این مفهوم است که
اگر مسافری به این هتل برود باید قیمت بالاتری بپردازد. در بسیاری از
موارد خدمات یک هتل 2 ستاره بهتر از یک هتل 5 ستاره است.
پدر صنعت هتلداری ایران در ادامه با اشاره به اینکه ستاره دهی به هتل
ها در دنیا بر اساس آیین نامه های خاصی انجام می گیرد، اجرای دقیق این آیین
نامه ها در ایران را مخدوش دانست و گفت: در ایران مبلی که در منزل استفاده
می شود در هتل نیز استفاده می شود؛ در صورتی که مبل هتل از لحاظ جنس و
کیفیت با مبل عادی بسیار متفاوت است. موکت هتل نیز باید ضد الکتریسیته،
آنتی باکتریال و ضد حریق باشد و هتل باید از لحاظ ایمنی آتش، خروجی های
اضطراری و ایمنی بهداشت کیفیت خوبی داشته باشد.
ژیان دربندی همچنین با واژه ی استاندارد به عنوان معیاری برای ستاره
دهی به یک هتل به شدت مخالف و معتقد است: واژه استاندارد که بر سر زبان
هتلداران ایرانی افتاده کاملا اشتباه است؛ چرا که استاندارد برابر با کف
خواسته ها و حداقل امکانات است.
وی افزود: در دنیا برای کار خدماتی استانداردی وجود ندارد ولی حداقل
وجود دارد. شما می توانید به چیزی بگویید تمیز، پاک، عالی یا بسیار عالی؛
اما در ایران معیاری برای مشخص کردن اینکه مثلا تمیز باید در چه حدی باشد
وجود ندارد. در مورد بهداشت و ایمنی نیز وضع به همین منوال است؛ به عنوان
مثال مرغ مصرفی هتل را با خودروی وانتی می آورند که دیروز کود حیوانی حمل
کرده است؛ آیا این استاندارد است؟
اصغر ژیان دربندی در ادامه با بیان اینکه درجه بندی ستاره ها باید در
اختیار خود هتل ها قرار گیرد، افزود: مردم امروز خود می فهمند که در مقابل
پولی که می دهند خدمات یک هتل در چه حد است. وقتی مسافری به هتلی می رود و
پس از صرف غذایی که به او ارایه می شود بگوید چقدر گران بود، مفهوم این سخن
یعنی خدماتی که از هتل دریافت کرده ارزش قیمت پرداختی را نداشته است.
علی رضا زارعی کارشناس هتلداری و عضو هیات مدیره ی گروه هتل های هما در
ادامه ی گفت و گو با ایرنا گفت: در هتل های با ستاره بیشتر، تجهیزات بهتری
وجود دارد که فضاهای جانبی، سالن های جشن، باشگاه های ورزشی، پارکینگ و
کلوپ های مختلف از جمله این امکانات هستند. هر مقدار از تنوع و تجهیزات هتل
کاسته شود از ستاره ها کم خواهد شد.
وی با بیان اینکه درجه بندی و مقیاس هتل ها در دنیا متفاوت است، افزود:
در ایران سیستم کارشناسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ستاره های هتل ها
را تعیین می کند و کف استانداردها را بر اساس ابعاد فیزیکی ایمنی و بهداشتی
در نظر می گیرد.
به گفته ی زارعی، اگر در دنیا یک هتل 5 ستاره دارای دستگاه چای ساز به
همراه چای، کافی میکس و یک بطری آب معدنی بوده و خدماتی همچون موجود بودن
مسواک، خمیر دندان و سشوار در سرویس بهداشتی از الزام های آن باشد، شواهد
نشان می دهد بسیاری از هتل های پر ستاره ایرانی فاقد این امکانات و
تسهیلات هستند.
حال پرسش اینجا است چرا کیفیت خدمات ارایه شده در هتل های پر ستاره ی ایران ضعیف است؟
ˈعلی اصغر رضایت ˈرییس اتحادیه ی هتلداران اصفهان در گفت و گو با گروه
پژوهش های خبری ایرنا در این زمینه گفت: شاید بتوان یکی از دلایل خدمات
پایین هتل های لوکس در ایران را ستاره های تشویقی دهه ی 70 دانست که دولت
به منظور تشویق سرمایه گذاران برای ورود به صنعت هتلداری ارایه کرد.
بسیاری از کارشناسان تعداد کم کارکنان هتل ها با دستمزد پایین آنها را دلیل دیگری برای خدمات ضعیف هتل های بزرگ معرفی می کنند.
*** چالش های صنعت هتلداری در کشور
در کنار فرصت های ناب برای سرمایه گذاری در صنعت گردشگری و هتلداری نمی توان از مشکل ها و معضل های این بخش به راحتی چشم پوشید.
ژیان دربندی در ادامه ی گفت و گوی خود در این مورد به پژوهشگر ایرنا
گفت: اگر بخواهم در مورد معضل های هتلداری در ایران صحبت کنم باید یک کتاب
بنویسم. مهمترین مشکل در این حوزه سرمایه گذاری است.
وی فرسودگی هتل های درجه ی یک را یکی از چالش های صنعت هتلداری دانست و
افزود: بیشتر این هتل ها بیش از 40 سال عمر دارند؛ پس ضرورت ساخت و نوسازی
هتل ها به شدت حس می شود اگر چه ریسک بالا، حمایت ناکافی دولت و متولیان و
نگرانی از بازگشت سرمایه تاکنون مانع جذب سرمایه گذار به این صنعت شده
است.
علی رضا زارعی هم در این مورد معتقد است: اگر فردی بخواهد هتلی لوکس در
تهران و در مکانی مناسب بسازد، باید چهار هزار متر زمین به قیمت هر متر 20
میلیون تومان بخرد یعنی باید 80 میلیارد تومان فقط برای زمین و 100
میلیارد تومان هم برای ساخت آن بپردازد و با این نرخ سود بانکی دیگر دست و
دلی برای کار کردن نمی ماند.
زارعی افزود: اتاق های هتلی که با این شرایط سخت ساخته می شود را چقدر
باید کرایه داد که ضرر ندهد؟ بی تردید دست زدن به این اقدام از نظر سرمایه
گذار، توجیه اقتصادی ندارد.
عضو هیات مدیره ی گروه هتل های هما تصریح کرد: در خارج از ایران زمین
را دولت به سرمایه گذار می دهد و تسهیلات و وام های فراوان در این زمینه به
سرمایه گذار داده می شود؛ اما در ایران شهرداری به هتل ها به چشم منبع
درآمد می نگرد. پنج درصد از درآمدهای شهرداری بر اساس بودجه سال 93 باید از
هتل ها تامین شود؛ هتل ها نیز این مبلغ را از مسافران طلب می کنند که این
امر باعث می شود کسب و کار هتل به مخاطره بیافتد.
در همین حال ˈجمشید حمزه زادهˈ رییس جامعه ی هتلداران به عنوان یکی از
متولیان اصلی نرخ گذاری اقامتگاه ها در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری
ایرنا توضیح داد: وقتی سرمایه گذار هزینه ها را برآورد می کند به این نتیجه
می رسد که اگر مبلغی را که می خواهد برای ساخت هتل هزینه کند در یک بانک
با سود 20 درصد بگذارد، سود بیشتری عایدش خواهد شد.
ژیان دربندی پدر صنعت هتلداری، درباره ی چالش های سرمایه گذاری به
عنوان یکی از مسایل پیش روی هتلداری در ایران گفت: کسی که قصد سرمایه گذاری
در این صنعت را دارد هیچگونه حمایتی از وی صورت نمی گیرد.
به گفته ی کارشناسان، آموزش و نبود نیروی کار با دانش یکی دیگر از معضل های بزرگ صنعت هتلداری در ایران است.
ژیان دربندی در این زمینه معتقد است: وضعیت رشته ی هتلداری در دانشگاه
ها به هیچ عنوان مناسب نیست؛ به نحوی که یک هتلدار جرات نمی کند سرمایه خود
را در اختیار فارغ التحصیلان این رشته قرار دهد؛ چرا که دانشجویان چیزی
فرا نگرفته اند زیرا چیزی به آنها یاد نداده اند.
به گفته ی پدر صنعت هتلداری در ایران، دوره های کوتاه مدت آموزش
هتلداری توسط آموزشگاه ها که در پایان آن بدون تعلیم کافی به افراد مدرک
هتلداری ارایه می شود، یکی از معضل های موجود در عرصه ی هتلداری کشور است
که طی سال های اخیر شایع شده است.
یکی دیگر از مشکل هایی که در مسیر هتلداری و گردشگری در کشورمان وجود
دارد، تبلیغات منفی خارجی علیه ایران و نا آرام جلوه دادن جو ایران است؛ طی
چند سال گذشته به دنبال اجرای پروژه ی ایران هراسی از سوی برخی کشورها و
نبود تلاش جدی از سوی مسوولان کشور برای ترمیم چهره ی ایران، افکار عمومی
جهان تحت تاثیر قرار گرفت؛ به گونه ای که بر اشتیاق گردشگران برای ورود به
ایران تاثیر گذاشته است.
علیرضا زارعی در این باره به پژوهشگر ایرنا گفت: تاثیرگذاری بسیار زیاد
مباحث سیاسی بر گردشگری و به فراخور آن هتلداری یکی از معضل های این حوزه
است. با تبلیغات منفی که علیه ایران مطرح می شود، گردشگر به ایران وارد نمی
شود و این امر منجر به خالی ماندن اتاق های هتل خواهد شد؛ بدین ترتیب مدیر
یک هتل نیز برای کاهش هزینه ها مجبور به اخراج تعدادی از کارکنان خود می
شود. تمامی این عوامل در سرمایه دار و سرمایه گذار نوعی بی رغبتی ایجاد می
کند؛ چرا که آنها به دنبال ثبات برای سرمایه گذاری هستند.
یکی دیگر از مشکل های حوزه هتلداری هزینه بالای اقامت در هتل برای
گردشگران و مسافران داخلی است. این امر باعث شده که مسافران ایرانی خانه
های استیجاری یا حتی چادرهای مسافرتی را به اقامت در هتل ترجیح دهند.
پرسشی که در این ارتباط به ذهن خطور می کند این است که آیا هزینه ی اقامت در هتل در ایران نسبت به دنیا گران است یا خیر؟
پدر صنعت گردشگری ایران در این زمینه معتقد است: در دنیا شاید برای
اقامت در یک هتل خوب و لوکس باید شبی 300 تا 400 دلار پرداخت؛ در عین حال
در ایران این مبلغ به شبی یک میلیون یا کمی بیشتر می رسد. اگر از دید جهانی
بنگریم و دلار سه هزار تومانی را در نظر بگیریم، قیمت ها در ایران مانند
تمامی دنیاست؛ اما از نظر یک ایرانی با حقوقی که می گیرد این مبلغ زیاد
است.
جمشید حمزه زاده رییس جامعه هتلداران اما نرخ هتل ها در ایران را بسیار مناسب می داند.
وی در ادامه ی گفت و گوی خود با پژوهشگر ایرنا در این باره گفت: ممکن
است بعضی ها مدعی باشند که نرخ هتل ها در کشور ما بالاست، اما واقعیت این
است که نسبت به نرخ تورم و نسبت به وضعیت جامعه، به نظر من نرخ هتل ها خیلی
هم پایین است؛ یعنی الان خیلی از هتل ها در حال ضرر دهی هستند.
*** راهکارهای نجات صنعت هتلداری در ایران
با توجه به معضل های موجود در مسیر صنعت هتلداری در ایران، این پرسش
مطرح است که آیا می توان به آینده ی این صنعت در کشور امیدوار بود؟ اینجاست
که اهمیت یافتن راهکارهای مناسب برای برون رفت از تنگناهای موجود در این
عرصه نمایان می شود.
برخی معتقدند دولت برای احیای صنعت هتلداری باید حمایت بیشتری انجام
دهد. زارعی در این زمینه به طرح سیاست های گردشگری کشور ترکیه به عنوان
نمونه ای موفق در صنعت گردشگری پرداخت و گفت: دولت ترکیه در چارچوب گردشگری
و تورها به هتل های ترکیه یارانه می دهد؛ بدین ترتیب قیمت کرایه ی اتاق را
پایین می آورد؛ چرا که گردشگران همواره در وهله ی نخست به قیمت بلیت و
اسکان خود فکر می کنند و در ابتدا هزینه های خوراک و خرید خود را نادیده می
گیرند. از سوی دیگر دولت ترکیه به بازار داخلی خود اجازه افزایش قیمت
کالای خود را جهت فروش به گردشگران صادر می کند و از مالیات بر ارزش افزوده
کالا به هتل ها یارانه می دهد.
به گفته زارعی راهکار دیگر برای جذب سرمایه گذار در بخش هتل سازی،
واگذاری رایگان زمین و پرداخت 6 درصد هزینه ی ساخت هتل به سرمایه گذاران
است.
عضو هیات مدیره گروه هتل های هما یکی دیگر از راهکارهای اساسی برای حل
مشکلات این حوزه را افزایش سهم هتلداری در تولید ناخالص ملی کشور دانست و
گفت: اگر صنعت گردشگری و هتلداری سهمش در تولید ناخالص ملی تاثیرگذار شود،
مشکل های این حوزه حل می شود. بودجه کشور ما تا 80 درصد وابسته به درآمدهای
نفتی است.
وی افزود: اگر بخشی از معیشت مردم به صورت مستقیم با صنعت گردشگری گره
بخورد، مشکل ها حل می شود. دولت باید سهم گردشگری را در تولید ناخالص ملی
افزایش دهد؛ یعنی همان کاری که در صنعت خودرو انجام می دهد؛ چرا که دست کم
دو میلیون خانوار ایرانی از صنعت خودرو ارتزاق می کنند.
متنوع کردن غذاها و ایجاد کافی شاپ های ایرانی راهکار دیگری است که
کارشناسان صنعت گردشگری برای پیشرفت صنعت هتلداری به آن اشاره کردند.
ژیان دربندی معتقد است: هتل های ایران مکانی برای اسکان و خوردن دو سیخ
جوجه کباب شده است و خبری از غذا ها و سنت های ایرانی در آنها نیست؛ دلیل
آن این است که هتل های ما تنوع غذایی ندارند؛ زیرا پول به آشپز حرفه ای نمی
دهند و از هر کسی که دستمزد پایین تری طلب کند به عنوان سرآشپز استفاده می
کنند.
وی در این ارتباط افزود: دسرهای ما در رستوران ها فقط محدود به کارامل و
بستنی است. با توجه به اینکه ما در ایران به دلیل حفظ موازین اسلامی
مشروبات الکلی نداریم می توانیم از عرقیجات سنتی خود کمک بگیریم؛ مثلا می
توان شربت ها و عرقیجات سنتی ایرانی را در ظرف های زیبا ارایه کنیم و مسوول
این بخش لباس های سنتی ایرانی به تن داشته باشد؛ در این صورت به شما
اطمینان می دهم که درآمد هتل های ما از کافه های هتل های غربی بسیار بالاتر
خواهد رفت؛ چرا که گردشگر غربی برای دیدن سنت ها و فرهنگ کشور ما به ایران
می آید.
*** سخن آخر
با توجه به اهمیت صنعت هتلداری به عنوان بخشی مهم و جدا نشدنی از صنعت
گردشگری باید گفت، برگزاری جشن ها، سمینارها و نمایشگاه های صنعت هتلداری و
معرفی زمینه ها و فرصت های این صنعت در ایران به دنیا، یکی از راهکار های
مناسب برای بهبود وضعیت این صنعت است.
کشور سوییس به عنوان پیشرو صنعت هتلداری در دنیا سالانه نمایشگاه ها و
سمینارهای متعددی را در این زمینه برگزار می کند. این کشور که در قلب قاره
اروپا قرار گرفته، پیشینه ای طولانی در زمینه ی مدیریت هتل دارد و از نظر
آموزش هتلداری در جهان شناخته شده است. بسیاری از مدیران موفق هتل ها در
نقاط مختلف جهان دوره ی آموزش و تحصیل خود را در این کشور سپری کرده اند.
از این رو می توان گفت با استفاده از تجربه های کشورهای پیشرو و موفق
در صنعت هتلداری در کنار بهره گیری از تجربه و دانش کارشناسان این صنعت در
کشور می توان به آینده ی روشن صنعت هتلداری در ایران امیدوار بود؛ البته
این امیدواری در سایه حمایت های دولت از این بخش میسر خواهد شد.
ز